ماده تاریخ فوت جعفرقلی‌خان سردار اسعد

راد سردار اسعد آنکه به دهر

                             رایت سروری به ماه کشید

سال‌ها بهر پاس آزادی

                             به یسار و یمین سپاه کشید

سرکشان را به اوج دار کشاند

                             ره‌زنان را به قعر چاه کشید

خائنان را ز تخت عزت و جاه

                             با مذلت به خاک راه کشید

دست کیفر طراز او همه عمر

                             از سر جانیان کلاه کشید

ناگهان بر جبین دولت او

                             آسمان پرده‌یی سیاه کشید

آنکه بر صدر هر ذریعه به او

                             نقش ارواحنا فداه کشید

روی گرداند ازو به خیره چو دید

                             که سپهرش به پرت‌گاه کشید

آسمانش بکشت و در عجبم

                             کاسمان بار این گناه کشید

از پی سال‌ماه او پژمان

                             نقشی از طبع نکته‌خواه کشید

پی تاریخ فوت او چون گفت

                             اسعد بختیار«آه»کشید

اسعد بختیار=1358(آه=6)=1352قمری

.

.

( دیوان-465 )

گریه بعد از خنده

زندگی پای تا به سر رنج است

                              ای خدای من این چه زیستنی است

گریه خیزد ز خنده تا دانی

                              پسِ هر خنده‌یی گریستنی است

.

.

( دیوان-468 )

سود خدمت

در خدمت پست و تلگراف افسوس

                               عمری گذراندم و خطا کردم

کو دادرسی که تا ز من پرسد

                               بر جان خود این ستم چرا کردم

از بهر چه سودی اندرین سودا

                               کالای حیات خود فدا کردم

در خدمت کج‌روان چه خیری بود

                               کاین قامت راست را دوتا کردم

از بهر دو پاره نان که زهرم باد

                               بنگر که به نفس خود چه‌ها کردم

تا حق مرا به من روا دارند

                               بر هرکس و ناکس التجا کردم

گه در بر چون خودی،ز مسکینی

                               ابراز حقارت و وفا کردم

گه در بر کمتر از خودی،چون سگ

                               استادم و عجز نابه‌جا کردم

سرگرم خیانت و دغل گشتم

                               عادت به تملق و ریا کردم

گه شکر وزیر برملا گفتم

                               گه مدح رییس در خلا کردم

گه مظهر پستی و دنائت را

                               تندیس مروت و سخا کردم

گه گوهر ناستوده دزدی را

                               هم‌سنگ علیّ‌مرتضی کردم

گه فکر سخیف یاوه‌سنجی را

                               آیینه‌ی فطنت و دها کردم

بس یاوه شنیدم و ز مسکینی

                               احسنت نموده،مرجبا کردم

هر لحظه گزارشی دگرگونه

                               تقدیم مقام اولیا کردم

بس نامه‌ی ناصواب را افسوس

                               امضا به خلاف مدعا کردم

در راه تقربی که پستم کرد

                               دوری نه ز خلق،کز خدا کردم

در خدمت این جهان ناکامی

                               خود را ز جهانیان جدا کردم

بر طره غبار پیری افشاندم

                               تا خدمت این بدآسیا کردم

هم عمر عزیز را هدر دیدم

                               هم وقت شریف را هبا کردم

بازیچه‌ی سیل نامرادی شد

                               کاخی که ز آرزو بنا کردم

کاری‌ست روا،خیانت‌اندیشی

                               افسوس که کار ناروا کردم

دزدی‌ست چراغ راه خوشبختی

                               دردا که نکردم و خطا کردم

ای وای که چشم عمر شد در خواب

                               آن روز که چشم عقل وا کردم

اکنون به لقای او عطایش را

                               بخشیدم و ترک آن لقا کردم

مزد سی و اند سال خدمت را

                               سرمایه‌ی فقر و انزوا کردم

                               *          *          *

افسانه سرودمت نپنداری

                               کاین گفته و کرده گفته یا کردم

پژمان و ریا،من و خطا،هیهات

                               در پیش که برده‌ام،کجا کردم

گفتار درست بود تا گفتم

                               کردار صواب بود تا کردم

لکن دل خویش را درین سودا

                               آیینه‌ی شکوه‌آشنا کردم

با یاد جماعتی ز همکاران

                               این چامه‌ی نغز را ادا کردم

سطری ز حدیث رنج آنان بود

                               طومار شکایتی که وا کردم

.

.

( دیوان-449/50 )

آرزوی محدود

بیدی و جوی آبی و دشتی و منظری

                                  گیسوی تار و موی دلاویز دختری

این آرزوست در دل زیباپرست من

                                  نه شوق کشوری نه تمنای لشکری

شاگرد حافظیم و به‌ گیتی نخواستیم

                                  جز دفتری و گوشه باقی و دلبری

در این جهان کهنه که در اختیار ماست

                                  خوش‌تر ز ملک عشق نجستیم کشوری

زنهار همچو آینه عیب کسان مبین

                                  رو محو شو به دیدن آیینه‌منظری

                                  *          *          *

در پرده‌ی سکوت امشب به روی من

                                  چشمک زند به عشوه ز هر گوشه اختری

آه نسیم و ناله‌ی جان‌سوز مرغ حق

                                  دارد حکایتی که نگنجد به دفتری

با چشم اشک‌بار به دامان کوهسار

                                  پژمان چو کدکی‌ست به دامان مادری

دانی که این فراری از یادرفته کیست

                                  رنجیده‌خاطری که نرنجانده خاطری

.

.

( خاشاک-4 )

جدال با نفس

رفتم که بدوزم دهن بی‌ادبی را

                                مغلوب کنم شهوت شهرت‌طلبی را

تا کور شود دیده‌ی خودبینی‌ام ای دوست

                                در دیده کند خاک،غرور نسبی را

اسباب تعین شده عنوان ادب هم

                                رو تا که ببندیم دکان ادبی را

.

.

( دیوان-482 )

ستمگر و ستمبر

ای ستمگر،ای ستمبر،ای توانا،ای ضعیف

                                ای درست،ای نادرست،ای پاکدامن،ای پلید

زین سرای رنج و راحت،رخت و پخت خویش را

                                بامراد و بی‌مراد،آخر برون باید کشید

هر دو را،بر تخته بگذارند،چون مهلت گذشت

                                هر دو را،پیمانه پر سازند،چون نوبت رسید

از خدا برگشتگان،در روز محشر،رو سیاه

                                با خدا پیوستگان،در پای میزان،رو سپید

آن،بسان اشک بلبل بود و بر گل‌برگ،خفت

                                این،به رنگ دود گلخن بود و در ظلمت،خزید

یا قیامت راست است،آنسان که باید،یا دروغ

                                روزی آخر وا شوداین قفل ناپیدا کلید

گر قیامت راست باشد،وای بر کج‌رفتگان

                                تا ببینند آشکارا،آنچه نتوانی شنید

ور حدیث راستان،استغفرالله،شد دروغ

                                هر دوان رفتند،لیک این با امید،آن نا امید

این یک از پا تا به سر خوف،آن ز سر تا پا،رجا

                                خفتن آن،شام ماتم،رفتن این،صبح عید

ریشه‌ی آن،سخت محکم بود و بس مشکل گسست

                                ریشه‌ی این،تار یکتا بود و بس آسان برید

آن یک،از کالای بی‌دینی،بجز خسران نبرد

                                وین یک،ار سودی نبرد از دین،زیانی هم ندید

آنچه پیدا بود بر ما،گشت پنهان زیر خاک

                                تا چه بیند،آنکه هست از دیده‌ی ما ناپدید

.

.

( دیوان-469/70 )

عشق نهفته

دیرگاهی است کان پری‌منظر

                          بین بیم و امید هشته مرا

در گلستان آرزومندی

                          رفته آن سرو ناز و کشته مرا

عشق خود را ز من نهفته،ولی

                          دوست می‌دارد آن فرشته مرا

.

.

( دیوان-468 )

پاسخ پروین بامداد به قطعه‌ی بالا

به بزم شعر،شبی دیده آشنا کردم

                                   به طلعتی که به دل،آشنای دیرینه بود

به شام تیره‌ی عمرم،دمید پرتو روز

                                   ستاره‌یی که سزاوار مهر پروین بود

به بال شعر درخشانِ آسمانیِ خویش

                                   جمالش آینه‌ی جانِ مهرآیین بود

چه شورها که به برق نگاه می‌انگیخت

                                   بیان و لهجه و لبخند او،چه شیرین بود

اگرچه چهره‌ی پر چین و موی سمین داشت

                                   هنوز هم به خدا،رهزن دل و دین بود

ازین مشاهده چنگ دلم به دیده سرود

                                   که: بر بلندی بخت تو،شاهدم این بود

.

.

( دیوان-476 )

نخستین دیدار با خانم پروین بامداد شاعر گرامی

به وقت صبح‌دمان،کوکبی فروزان را

                                 به خواب دیدم و خوابی،عجیب شیرین بود

چو بامداد،سراپرده برکشید به کوه

                                 عیان شد آنچه سزاوار مدح و تحسین بود

به غمزه دیده‌ی بی‌خواب آسمان می‌گفت

                                 که آن ستاره‌ی مهرآفریده،پروین بود

.

.

( دیوان-475 )

پاسخ سگ

گفتم ای سگ سر خود گیر و ازین کوی برو

                                        که نصیب تو ز ما دردسری خواهد بود

تا به کی سنگ خوری از کف طفلان برخیز

                                        که درین کوچه ز هر سو خطری خواهد بود

چند بهر لب نانی سگ مردم بودن

                                        رو! که بر خوان فلک ماحضری خواهد بود

سگ خود باش و مرس بشکن و برخیز که سگ

                                        چون به‌خود تکیه کند شیر نری خواهد بود

راه آزادسران گیر که هنگام نیاز

                                        شکم گرسنه نخجیرگری خواهد بود

من در این گفته که دم لابه‌ی او گفت خموش

                                        که به هرجا ز اسارت اثری خواهد بود

عاجز نفس و اسیر شکم بی‌هنر است

                                        گر سگی،ور ملکی،ور بشری خواهد بود

نظم گیتی‌ست برین پایه که در دامن خاک

                                        هرکجا بار بود باربری خواهد بود

چاره‌یی نیست ز سگ بودن و ضربت خوردن

                                        تا که ما را به در خلق سری خواهد بود

پدرم این سخن از قول نیا داشت به یاد

                                        که سگی هست به هرجا که دری خواهد بود

استخوان‌بخش من و مالک من تا دم مرگ

                                        بی‌گمان گر تو نباشی،دگری خواهد بود

.

.

( دیوان-439/440 )

در معرض امتحان

یارب خواهم که روزگارم ندهی

                               وضعی که دهد جلوه به کارم ندهی

چون همت من نفس‌کُشی نتواند

                               در معرض امتحان قرارم ندهی

.

.

( دیوان-482 )

مکافات

روزی به‌روی لاغر خم‌گشته قامتی

                               خندیده‌ام مگر ز جوانی و جاهلی

کاکنون به روی تیره و موی سپید من

                               خندند کودکان و جوانان ز غافلی

.

.

( دیوان-453 )

خوف و رجا

در کف خوف و رجا چند توان داشت مرا

                                 چند باید گل من دل‌نگران داشت مرا

ارزشی نیست مرا از ره صورت اما

                                 گر به معنی نگری دوست توان داشت مرا

.

.

( دیوان-479 )

گیسوبند

آن پری با توری ابریشمین

                        ساخته دامی و بر سر می‌زند

موی او از چشمه‌های دام او

                        چشمکی بس روح‌پرور می‌زند

در فضای سینه بهر دام

                        مرغ روحم دم به دم پر می‌زند

.

.

( دیوان-477 )

خدمت دیوان

در خدمت دیوان نه که در صحبت دیوان

                                    چل سال به خوش‌نامی و پاکی گذراندیم

امروز به یک مشت غبارش نستانند

                                    عمری که درین عالم خاکی گذراندیم

در موقف دیوان جزا کاش نپرسند

                                    تا با که سخن گفته و با کی گذراندیم

با این‌همه شادیم که دوران بقا را

                                    راضی گذراندیم،نه شاکی گذراندیم

.

.

( دیوان-456 )

حجب یا غرور

گویی از آب عشق و خاک حیا

                              نقش‌بند ازل سرشته مرا

حالتی درمیان حجب و غرور

                              دور دارد از آن فرشته مرا

تا ز آب وصال جان‌یابم

                              آرزوی وصال کشته مرا

بس زیان دیده‌ام ز شرم و غرور

                              عبرتی ناید از گذشته مرا

.

.

( دیوان-447 )

خاکستر من

ای که راز دل غم‌پرور من می‌شنوی

                                قصه‌یی خشک ز چشم تر من می‌شنوی

زادم و خون جگر خوردم و مردم،این‌ست

                                داستانی که ز خاکستر من می‌شنوی

.

.

( دیوان-481/82 )

ای سگ

ای سگ تو ز ابنای بشر خوارتری

                                  زان خوارتری کز او وفادارتری

می‌بینمت ای پاک‌تر از من کز من

                                  آزرده‌تری گرچه کم‌آزارتری

.

.

( دیوان-481 )

مگر تو نبودی

آن‌که به ناز و نیاز و لابه و سوگند

                               برد دل از دست من مگر تو نبودی

آن‌که به دامان من گریستی از شوق

                               می‌زده در این چمن مگر تو نبودی

آن‌که شدی غنچه تا به ناز درآید

                               هم‌چو گل از پیرهن مگر تو نبودی

آن‌که سراپا مطیع خواهش من بود

                               بی‌خبر از خویشتن مگر تو نبودی

وان‌که دلم را شکست و چشم وفا بست

                               ای بت پیمان‌شکن مگر تو نبودی

وان‌که ازو پای‌مال دست ستم شد

                               عشق من،ای عشق من،مگر تو نبودی

.

.

( دیوان-457 )

دل پیر

مگر نهاده خدا در زمان خلقت من

                                   درون سینه دل پیر خسته‌جانی را

دلی که برق‌صفت برده از دیار وجود

                                   به سوی پیری و سوی عدم جوانی را

و گرنه گرد نسازد به عمر کوته من

                                   دل جوان به جوانی،غم جهانی را

.

.

( دیوان-446 )

جای پا

به‌جای او بماند جای او به من ..... وفا نمود جای او به‌جای او ( منوچهری )

دیشب پی وداع درین باغ و این چمن

                                   او بود و من،که جان و تن من فدای او

آنجا کنار برکه به دامان آن درخت

                                   تا نیمه‌شب به دامن من بود جای او

مه در میان ابر شناور به دلبری

                                   ما هر دو محو چهره‌ی عشق‌آشنای او

شد موج‌زن نوای غم‌انگیز مرغ حق

                                   در باغ و در سکوت پر از کبریای او

بر سینه‌ام نهاد سر نازنین و گفت

                                   آه از نوای مرغ شباهنگ و وای او

رخ بر رخش فشردم و اشکم فرو چکید

                                   در ظلمت شبانه به روشن‌لقای او

ناگه دوید بر سر مژگان دلکشش

                                   اشکی؟ نه،گوهری که ندانم بهای او

ابری سیه‌سپید بر اینجا گذشت و ریخت

                                   آبی ز دیده بر سر بستان‌سرای او

لختی به گرد برکه قدم زد حبیب من

                                   چون شمع و من چو سایه روان از قفای او

این جای پای اوست که بر خاک نم‌زده

                                   مانده‌ست تا به یاد من آید وفای او

او صبح‌دم بسیج سفر ساخت وین زمان

                                   در دست من نمانده مگر جای پای او

.

.

( دیوان-460/61 )

سنتور کهنه

کهنه سنتوری در خانه‌ی یاری دیدم

                                    که نشسته‌ست بر او گرد یتیمی ز قدیم

سال‌ها رفت و کسش دست نوازش نکشید

                                    که نوازش نشود کودک مسکین و یتیم

آمد آنجا ز قضا دلبر سنتور زنی

                                    دختری یافته از علم سماعی¹ تعلیم

با شگفتی نظری کرد بدان لعبت و گفت

                                    ترک این گوهر یکتا نکند عقل سلیم

به کنارش بنشاند آن مه و خوش‌خوش بگرفت

                                    گردش از طره‌ی زرین به هزاران تعظیم

گوش‌مالی سبکش داد و چو گردید بساز²

                                    ناخنش بر رگ جان بر زد و مضراب به سیم

کرد از هر رگ او زمزمه‌یی تازه پدید

                                    هم‌چو عیسی که ازو زنده شود عظم رمیم³

موج زد نغمه‌ی سنتور و مرا گریه گرفت

                                    که نبوده‌ست به‌جز بخت بدم یار و ندیم

گهری نخل من آوخ که ز بی‌تربیتی

                                    بی‌ثمر ماند چو زرّ سره در دست لئیم

گر مرا تربیتی بود همانا که شدی

                                    چیزها ساخته زین هیچ به تدبیر حکیم

^{1-سماع حضور معروف به سماعی از اساتید مسلم سنتور بود که چند سال پیش درگذشت}

^{2-بساز:کوک شده، آماده برای نواختن «مصاحبی خوش و رودی بساز می‌خواهم» حافظ}

^{3-عظم رمیم:استخوان پوسیده.}

.

.

( دیوان-455 )

کنده و نهال

گردو بُنی بزرگ و برافشان به بوستان

                                  افتاده با جفای درخت‌افکنان ز پای

بس سال‌ها که بود برومند و سرفراز

                                  بر آب سایه‌افکن و بر ابر چهره‌سای

در سایه‌اش چمیده بسی یار دل‌نواز

                                  بر شاخه‌اش لمیده بسی مرغ شب‌سرای

او رفت و ماند کنده‌یی آوخ چو لوح گور

                                  زان شاخ زود رفته درین دیر دیرپای

سر بر کشیده از بن آن کنده شاخه‌ها

                                  چون نو‌رسیده دلبرکان مست و دلربای

زان ریشه‌های پیر عروق جوانشان

                                  آب و غذا گرفت در آن خاک دل‌گشای

روزی رسد که کنده نماندست و مانده است

                                  بس دار سایه‌گستر و بس شاخ میوه‌زای

ای کودکان شما هم با ما چنین کنید

                                  آری چنین کنید و جز این نیست روی و رای

.

.

( دیوان-459/60 )

زن و مرد

تفضیل مرد بر زن و ترجیح زن به مرد

                                 افسانه است و عرصه‌ی دعوی در آن فراخ

آنان دو شاخه‌اند ز یک اصل و پر برست

                                 بستان اجتماع ز پیوند این دو شاخ

.

.

( دیوان-437 )

آیینه‌ی کردار

گر نداند جورخو کانصاف چیست

                            جور می‌داند که بی‌انصاف کیست

روزگار آیینه‌ی کردار ماست

                            روی بد،نیکو درین آیینه نیست

.

.

( دیوان-437 )

افتاده‌ام

گر به کوهم ور به صحرا،قسمتم سرگشتگی‌ست

                                          خار خشکم،در کمند گردباد افتاده‌ام

داد مطلق،گفته‌ام من،کمتر از بیداد نیست

                                          من به دام صد گنه،زین  عدل و داد افتاده‌ام

با امید فضل او،غافل ز پاس عدل او

                                          تا گلو در منجلابی از فساد افتاده‌ام

حرص عالم‌خوار ما را،حاصلی جز این نبود

                                          کز طریق مهر،در راه عناد افتاده‌ام

.

.

( دیوان-474/75 )

اندرز پدر

یاد دارم که در گذرگاهی

                         پدری گفت طفل احول را

کای پسر غم مخور ز کج‌نگری

                         راست بردار گام اول را

.

.

( دیوان-446 )

آرزوی مادر

مادر دل‌شکسته‌ام می‌خواست

                             سرخوش از نیک‌بختی‌ام بیند

خواب راحت‌گر عدم نگذاشت

                             که گرفتار سختی‌ام بیند

.

.

( دیوان-442 )

الاهه‌ی بخت

در آنجا تکیه بر دیوار داده‌ست

                           سیه‌دل حجره‌یی چون روح کافر

در آن تاریک‌منزل آرمیده

                           تهی‌مغزی گران‌جان و سبک‌سر

اگر قاتل نباشد راهزن هست

                           که می‌بارد ز سر تا پای او شر

ز شب مانده شرابی و کبابی

                           به روی میز با سیگار و ساغر

                           *          *          *

در آن ساعت که سر برداشت از خواب

                           سپیده‌ی صبح در دامان خاور

تبسم کرد و خندان گشت و واشد

                           در آن کلبه با دستی معطر

درآمد ماه‌رویی کز جبین ساخت

                           سیه‌دل حجره را صبحی منور

الهه‌ی بخت بود آن مه که زی خلق

                           ز روزن آید ار بندی بر او در

سبک نزدیک بستر رفت و بنهاد

                           به پای خفته درجی پر ز گوهر

                           *          *          *

درین دم از برون‌سو،خسته پیری

                           خمیده پشت و گردآلود و مضطر

سبک در جستجوی بخت می‌رفت

                           ولی دستی سیاهش بود رهبر

خدای بخت فارغ دل نشسته

                           کنار خفته چون رویای مادر

یکی بیدار و بختش رفته در خواب

                           یکی در خواب و بخت استاده در بر

به دست آن،شود زر طلا،خاک

                           به پای این شود خاک سیه زر

یکی جوید نیابد این عجیب است

                           یکی ناجسته یابد این عجب‌تر

.

.

( دیوان-444/45 )

سلام به شیراز

سلام من به تو ای جلوه‌گاه خواجه و شیخ

                                      که زیر بام فلک خوش‌تر از تو جایی نیست

سلام من به تو ای شهر عشق و شعر و شراب

                                      که بی تو گلشن احباب را صفایی نیست

سرای عشقی و جای مهین و کاخ امید

                                      قسم به عشق کز آن خوب‌تر سرایی نیست

سلام من به تو ای سعدی بلند سخن

                                      که چون تو شهر ادب را سخن‌سرایی نیست

سلام من به تو ای حافظ،ای فرشته‌ی مهر

                                      که بی‌نوای تو این باغ را نوایی نیست

سلام من به تو ای ماه‌روی شیرازی

                                      که جز هوای توام در جهان هوایی نیست

ز اشتیاق تو پر می‌زند دلم چه کنم

                                      که دل‌نشین‌تر از آن آشیانه جایی نیست

دلم به دست تو و جای عشق توست،بیا

                                      بیا که جز تو درین شهر دل‌ربایی نیست

وصال هم‌چون تویی را به چون منی ندهند

                                      که تکیه‌گاه شهان،جای هر گدایی نیست

.

.

( دیوان-438/39 )

                                     

نمی‌کنی،مکن

هیچ دل‌شکست‌گان،یاد نمی‌کنی،مکن

                                         خاطر ما به بوسه‌یی،شاد نمی‌کنی،مکن

من به خیال روی تو،شادم و گفت و گوی تو

                                         گر تو ز ما و عشق ما،یاد نمی‌کنی،مکن

.

.

( دیوان-481 )